sábado, 23 de enero de 2010

Un respeto: una mirada atenta, por Chusé Antón Santamaría Loriente

En o primer destino que abié como mayestro, un zentro d´amostranza pribata, o suyo direutor, clerigo ya d´atra edá e criticable en bels aspeutos; pero no en dezir as cosas bien claras, nos confesaba un día: «Hay tres profesiones de vocación con ‘v’ y no con ‘b’ de boca: cura, médico y maestro». Me fizón pensar ixas parolas e m´he remerato á ormino d´ellas.
Más adebán, no sé en dó leyí que bi eba tres profesions á saber de pretenziosas: Chuez, cura e mayestro. Tamién me dixó prou marcato ista afirmazión. ¿En beras podemos chuzgar á otri, guiar-lo espritualmén e conduzir-lo por os camins «correutos»? Contino –e ya son años- pensaroso e sin gosar contestar á ixa interrogazión.
Yo puedo dar fe de que en o lugar mío, en do pasé a infanzia, abié buenos mayestros en a escuela –eszeuzión feita d´un matután sadico que por unos meses nos amargó a bida replegando-nos as glarimas de mozet en un tintero de loza blanca con inchaquias de bender-las; aún alzo a dentera por a pana grisa de a chaqueta suya-, buenos curas en a ilesia e buenos bezins. O «Che» Guevara sosteneba que a soziedá entera teneba que estar una escuela. Confirmo que abié muita suerte. As plazas d´Ayerbe, tamién educaban, e no yeranos almas benditas, prezisamén. Podebanos ir de lo más sublime ta lo más balarrasa sin soluzión de continidá. Afirmo que á penar de as precariedaz familiars e as propias d´ixos tiempos abié una infanzia goyosa: tiempos en os cuals se teneba goyo sin saber-lo, que ye a millor traza d´abier-lo. Críos de campo, que sabebanos muitismo más que los de agora sobre a bida e a muerte. Yeranos más preparatos: güé, ni se naxe ni se muere en casa. Tiempos de precariedá -¿por qué as madres, ta no desperdiziar, se minchaban lo que dixaban os demás?- en los que os padres, si se´n iban ta o campo con a tartera, cuan tornaban ta casa, os mozetes acudibanos á bier si s´eban pribato de bella cosa –cuasi siempre lo feban- ta que os fillos se la chuchasen. Tiempos en los que D. Paco, o cura biello, s´amanaba un ratet ta ra escuela e nos embabuquiaba con cuatro pósters de coloritos, rebutiens de culebrons, mazanas, paraísos, arcas… As primers fabulazions que agora s´amagan á os críos.
Tiempos ixos en los que os padres, que rezibión una istruzión mui minguada, creyeban que a istruzión yera o «Bien Soberano» e pensaban que os istruitos yeran los que enseñaban á os demás; padres que estudión «con as mans» e que podeban abier-se feito una sangonera, como os pelicanos, ta alimentar á os suyos zagaletes. Años de bachiller, en los que deborabanos a «zienzia» como un alimento prezioso de o cual os padres e lolos estión pribatos.
Con a riada de a emigración, de os «polos» de desarrollo, amanexí en Zaragoza con os flaires de La Salle; a mayor parte bascos, chóbens, mui treballadors e con un gran esprito critico ta ros tiempos que correban. Remeranzas entrañables de o chirmán –ya lolo- Adolfo. Muitas trazas de funzionar en ixe ambién m´han feito buena onra en o treballo cutiano con os escolanos.
De o paso por a Normal –segunda promozión 67- me quedó as sobrebuenas lezions –charradas, esperenzias- de M. Sanjuán; os sobrebuens compañers que perduran; un buen año de prauticas –yeran remuneratas e se i feba de tutor- e o fenezimiento de o mío padre.
Años difizils e de bez esperanzatos, ixos sesenta, tiempos de sozializazión –ya de mayor t´enterabas que ebas pasato a pre-pubertá, pubertá, pre-adoleszenzia e adoleszenzia, d´una tongada, sin parar cuenta-. Tiempos en los que, como en un curso en Vals, chen madura, sabironda e con muita esperenzia educatiba te sentenziaba: “ El Magisterio es un cauce de frustraciones”. ¡Buena perspeutiba ta una chenerazión politizata, con ansias infinitas de cambeo, de reboluzionar o mundo, España e más que más Aragón, que en ixa epoca ya yera una delera mía !
A educazión yera, poderba estar, a millor ferramienta de cambeo. ¡Cuantisma ilusión en ixas primers «Escuelas de berano»! O paso por a Facultá de Filolochía, en os primers setenta, me dixó as inolbidables lezions d´arte de Borrás, a istoria de Franzia de Carreras, a Gramatica Franzesa –que ye dezir- de Michèle Jean e o comentario d´uno de os bedels: «Agora no se publica más que libros de libros». Tiempos de leturas a trote e moche, de treballo educatibo e de continazión d´estudios; tiempos d´oposizión e d´amostranza publica, tiempos de zorziquiar ta cambear as cosas, tiempos d´ilusión e primers desencantos, tiempos en los que, más que correlazión de fuerzas i abió correlazión de debilidaz, tiempos en los que aprendié que ta cambear á os demás bi ha que prenzipiar por cambear-se á uno mesmo.
En toz istos años de quefer educatibo una parola, un ochetibo m´ha feito de «continuum»: o respeto. En a infanzia mía yera normal sentir en casa esprisions como istas: «Infundir respeto», «Deber respeto», «Guardar respeto», «Chen de respeto»… en un tono, á ormino, admonitorio. Güé, ye más corriente sentir-las d´iste tipo: «No bi ha respeto», «No conoxen o respeto», «No se respeta cosa», «Faltar á o respeto», «S´ha olbidato o respeto»… Ye berdá que con o paso de o tiempo o bocable «respeto» ha tenito diferens sinificatos. Ixe respeto chunito á ra situgazión sozial e que a clase inferior teneba –debeba tener- á ra superior, bien olbidata siga; pero o respeto, a considerazión a ra chen mayor – los que estudión con as mans- por a suya esperenzia e saber acumulatos, a padres e profesors, ya no ye tan corriente e ixe «respeto», sí que cal recuperar-lo.
Ocurre que o sinificato de o termino «respeto» no ye o que piensa a mayor parte de a chen. Respeto, etimolochicamén, promana de «re-spicere» que quiere dezir «mirar dos bezes», u siga-se, mirar fito fito o fondo de as cosas. Si una persona mira, se l´amuestra á mirar lo que tiene arredol, acaba respetando-lo porque descubrirá aspeutos que desconoxe e que se merecen ixe respeto.
Si bella cosa falla en a soziedá nuestra, ye a manca d´autitú de mirar con atenzión lo que nos rodía, no miramos con ficazio as cosas. Güé ye menister muito esfuerzo ta faborir a capazidá d´atenzión, de respeto, de mirada atenta. O respeto se carauteriza , en o sentito más fondo, por dos constans: una mirada atenta e una distanzia prudén. Paremos cuenta que biolencia promana de «violare» e que o suyo sinificato etimolochico serba «trencar a distanzia», «manca de distanzia», apoderando-se de l´atro, mesmo fisicamén. O respeto serba, pues, una aprosimazión á otri; pero mantenindo una distanzia menima. Á ormino se sentiba en casa: «Autúa sin miramiento», «No s´anda con miramientos», «No miran, ban sin mirar»… Miramiento yera sinonimo d´atenzión, zircuspezión, discrezión.
Amostrar á mirar, ixe ye estato o bayo en a mía bida profesional, tornar ta ra espelunga ta iluminar a los que encara biben en a fosquera, conseguir ixa mirada profunda de Platón. Educar ye abibar un fuego –afirmaba Montaigne. En o prozeso educatibo as personas embrecatas reziben a sacudida de o cantauto. O profesor ye á man de o escolano e iste tamién ye parte de o prozeso d´amostranza e d´aprendizache. Qui amuestra, aprende e qui aprende, amuestra; chustamén por ixo, porque lo que pretendemos ye escatizar o calibo, soflar a chereta minimal de as almas de os mozetes e no plenar, simplemén, un forato.
Os escolanos son los que te ban fendo mayestro. O roze, os goyos, as angunias, os desencantos, un contino fers-se e desfer- se buscando perén os intes de silenzio –o lenguache de os ánchels- que tanto le cuacaban a M. Montessori –fa más roído un árbol cuan se talla e caye que un bosque entero cuan crexe- e os intes de parola u de «a fin de o silenzio» en ista zibilizazión de tanta ruidaquera.
A ra chenerazión mía, en o sieglo pasato y en iste en o que nos trobamos, de tanto barambán e mareyo, se l´ha desichito muito más que a denguna atra. Como deziba mosen R. Andolz en 40 años emos pasato de ra falz ta ra recullidera autopropulsata, de o pregón en a plaza de o lugar ta o fax e internet, de o candil ta os codetes espazials e de as tartanas ta o tren d´alta belozidá. O paso zaguero ya no engalza á o benidero.Tiempos, antimás, con problemas nuebos, que desichen soluzions nuebas: padres á ormino infantilizatos e que no son capables de trasmitir; saturazión d´imachens que nos dixan ziegos debán de as reyalidaz; zagals que no saben ta dó pueden plegar e de dó no pueden pasar. Ta brincar una güega ye menister, o primer, saber en dó se ye, e no lo saben, pobrachos. ¡Cómo pueden pensar ta dó ir si no saben en dó son!
Con tot e con ixo, ya lo dezibanos dinantes, no olbidemos que lo más noble, lo más umán de l´amostranza s´ha produzito, perén, en a relazión de persona á persona entre mayestros y escolanos. Si o mayestro pierde condizions, os escolanos tanto u más. As baluras son como os basos comunicans, si s´estorteca uno, s´estortecan toz. A cansera, l´aburrimiento, a rutina –a «boira silente» de Heidegger- son á ra tisfa ta agazapiar-nos de contino.
«No itez á os tiempos a culpa de lo que pasa en a soziedá –nos albertiba S. Agustín- os tiempos soz busotros e busotros podez cambear os tiempos». Á ormino cal que nos contemplemos en o mirallo de os cuadernos freinetianos de Omella e Bonet de o «Museyo Pedagochico» e reconoxer á istos paisanos nuestros cómo fizón tanto con tan poco y en escaso tiempo. En as orellas tiengo, á ormino, a matraca de as porolas de A. Camus: «Tos odio porque pudindo fer tanto, ez feito tan poqueta cosa». Á ra fin, si paras cuenta, en iste quefer, en ista faina nuestra, pasa como en a pelicula de Tavernier: «Tout commence aujourd´hui», tot prenzipia güé. Prenzipiando continamén, como ro mar de Valèry: «La mer, la mer toujours recommencée…». No sé si yo soi plegato á estar mayestro, pues como deziba en o cobalto ye un treballo, una profesión pretenziosa. Sí puedo dezir que, como en o cuento basco, de tanto tirar piedras ta ra Luna cada bez las tiro más t´allá, á desmán. No soi seguro de si a tierra, o paisache, o clima, a istoria, a lengua m´han determinato; sí he prebato de meter en l´aula as olorias á romero, á buxo, á espligo, á tremonzillo; «Os mons de as olorias» –que deziba Arnal Cavero. L´amostranza tiene que nutrir-se en o suelo que la sustenta e repirar l´aire que la bibifica. Bi ha que afondar as radizes en a tierra que pisamos, si no, se nos leba ra primer airera.
«Os años que son pasatos por yo –remeraba Unamuno- no se´n son pasatos, sino que s´han quedato» e uno tasta que bi ha muita fambre de cariño en os mozetes, fambre espritual; toz queremos que nos quieran –e si puede estar, que me quieran más que yo a mi mesmo- porque a soledá chela más que o frío. A mía madre, cuan de chobenallo me beyeba plegar de a faina una mica mustio y enfurruñato me consolaba: «Con os críos, serenidá e cariño». Buen consello pedagochico; bagale que sí.